ttention Deficit Hyperactivity Disorder, czyli Zespół nadpobudliwości psychoruchowej, określany w literaturze jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenia hiperkinetyczne.

W przypadku zaburzeń uwagi i braku nadpobudliwości ruchowej mówimy o ADD (Attention Deficit Disorder).

Jest to grupa zaburzeń charakteryzujących się wczesnym początkiem (zazwyczaj w pierwszych pięciu latach życia), brakiem wytrwałości w realizacji zadań wymagających zaangażowania poznawczego, tendencją do przechodzenia od jednej aktywności do drugiej bez ukończenia żadnej z nich oraz zdezorganizowaną, słabo kontrolowaną nadmierną aktywnością.[1]

Uważa się, że ADHD występuje u 4-8% dzieci w wieku wczesnoszkolnym (6-9 lat), głównie chłopców, niezależnie od rasy i kultury. Następnie częstość występowania zmniejsza się o 50% na każde 5 lat, jednakże u 60% dorosłych utrzymują się niektóre cechy zespołu (zwłaszcza dotyczące deficytów uwagi). Noszą wtedy nazwę AADD -ang. Adult attention-deficit disorder.

Gdzie zaklasyfikować nadpobudliwość? [edytuj]

Zgodnie z obowiązującymi również w Polsce międzynarodowymi klasyfikacjami zaburzeń zdrowia, takimi jak np. DSM–III R, nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci zaliczana jest do grupy zaburzeń związanych z zachowaniami destrukcyjnymi. Natomiast wg cytowanej ICD–10, należy do zaburzeń zachowania i emocji rozpoczynających się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.

Przyczyny [edytuj]
Schemat aktywności fal theta w EEG
fale theta u osoby zdrowej
u osoby zdrowej (14 lat)
fale theta u osoby z ADHD
u osoby z ADHD (14 lat)
Skan PET metabolizmu glukozy w mózgu zdrowego dorosłego (po lewej) w porównaniu do dorosłego z ADHD (po prawej).
Skan PET metabolizmu glukozy w mózgu zdrowego dorosłego (po lewej) w porównaniu do dorosłego z ADHD (po prawej).[2]

Biologiczne [edytuj]

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zespołem zaburzeń o podłożu genetycznym, który powoduje powstawanie objawów z trzech grup impulsywności, nadruchliwości i zaburzeń koncentracji uwagi, spowodowany jest zaburzeniami równowagi pomiędzy dopaminą i noradrenaliną w CUN.

Objawy nadpobudliwości mogą również występować w wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego, a także przy innych zespołach objawowych np. u pacjentów z łamliwym chromosomem X.

Korelacja czynników biologicznych ze społecznymi [edytuj]

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej ma podłoże biologiczne to znaczy, że nie wynika on z błędów wychowawczych, czy czynników psychogennych.

Niektóre objawy podobne do zespołu nadpobudliwości psychoruchowej mogą występować u dzieci wychowywanych bez systemów zasad i konsekwencji, ale także np. u dzieci maltretowanych fizycznie, psychicznie lub seksualnie.

Objawy [edytuj]

Sfera ruchowa [edytuj]

    * wyraźny niepokój ruchowy w zakresie dużej i małej motoryki
    * niemożność pozostawania w bezruchu przez nawet krótki czas
    * podrywanie się z miejsca
    * bezcelowe chodzenie
    * zwiększona szybkość i częsta zmienność ruchów (wrażenie ciągłego pośpiechu)
    * bieganie
    * przymusowe wymachiwanie rękami
    * podskakiwanie
    * wzmożone drobne ruchy kończyn (machanie nogami, głośne deptanie, poruszanie palcami rąk, ciągłe zajmowanie się rzeczami, które leżą w zasięgu rąk lub nóg, kiwanie się na krześle itp.)
    * bieganie bez celu

Sfera poznawcza [edytuj]

    * trudności w skupieniu uwagi (uwaga chwiejna, wybitnie zależna od czynników afektywnych)
    * brak wytrwałości w przypadku małego zainteresowania i niedostrzegania bezpośredniej korzyści z działania
    * wzmożony odruch orientacyjny
    * pochopność
    * znaczna męczliwość w pracy intelektualnej i związana z tym nierównomierna wydajność
    * pobieżność myślenia
    * przerzucanie uwagi z obiektu na obiekt (udzielanie nieprawidłowych, nieprzemyślanych odpowiedzi na pytania lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadań)
    * w badaniach inteligencji niektórzy autorzy stwierdzają poziom "poniżej spodziewanego", głównie w skalach wykonawczych
    * trudności wizualno-motoryczne
    * trudności syntetyzowania w myśleniu
    * brak umiejętności planowania
    * u wielu dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi występują pewnego rodzaju zaburzenia mowy lub języka, do których należą:
          o opóźnienie rozwoju mowy
          o kłopoty z artykulacją
          o problemy ze strukturą zdania
          o nieprawidłowe układanie dźwięków
    * Trudności stanowi również pisemne wyrażanie myśli i słowa

pamięć krótkotrwała

Sfera emocjonalna [edytuj]

    * nieopanowane, nieraz bardzo silne reakcje emocjonalne
    * wzmożona ekspresja uczuć
    * zwiększona wrażliwość emocjonalna na bodźce otoczenia
    * wybuchy złości
    * impulsywność działania

Główne cechy osobowości dziecka z zaburzeniami koncentracji uwagi [edytuj]

    * nieustępliwość
    * niskie poszanowanie własnej godności
    * okresowo występująca depresja
    * niedojrzałe zachowanie
    * zaburzenia snu:
          o wczesne budzenie się
          o trudności z zaśnięciem
          o niespokojny sen
          o lunatykowanie lub mówienie przez sen (somnambulizm)
          o koszmary nocne
          o moczenie nocne
    * zaburzenia apetytu:
          o przejadanie się
          o wybredność
          o specyficzny gust smakowy (np. ciągłe jedzenie surowego makaronu)

Diagnoza i wykrywanie [edytuj]

Diagnoza różnicowa z zespołem Aspergera - nawet do 35% osób może mieć problemy typowe dla zespołu Aspergera.

We wczesnym dzieciństwie [edytuj]

Diagnoza ADHD możliwa jest we wczesnym dzieciństwie na podstawie wymienionych niżej wystarczających objawów:

    * ciągła aktywność ruchowa
    * opóźniony rozwój mowy
    * problemy ze snem
    * problemy z jedzeniem, łącznie z występowaniem wymiotów, lub słaby odruch ssania
    * ataki kolki, które mogą wynikać z uczulenia, ale również mogą być wynikiem zaburzeń koncentracji uwagi
    * dzieci nadpobudliwe nie lubią (wg opinii wielu rodziców), gdy się je przytula

W wieku szkolnym [edytuj]

    * niedostosowanie do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
    * nadmierna gadatliwość i impulsywność, która narzuca dziecku rolę błazna w oczach klasy
    * problemy z koordynacją objawiające się przede wszystkim nieprawidłowym chwytaniem ołówka lub brakiem umiejętności zabawy w grupie
    * coraz wyraźniejsze problemy z mową

Działanie diagnostyczne i terapeutyczne [edytuj]

Ocena profilu psychoedukacyjnego [edytuj]

W skład oceny profilu psychoedukacyjnego wchodzą:

    * test na inteligencję
    * ocena osiągnięć dziecka w zakresie pięciu podstawowych umiejętności: czytania, literowania, liczenia, pisania i mówienia
    * testy inteligencji przeprowadza się z dwóch powodów:
          o aby ocenić ogólne możliwości dziecka oraz zorientować się, czy istnieje znacząca różnica między możliwym a aktualnym poziomem osiągnięć w zakresie podstawowych umiejętności
          o dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi maja charakterystyczną dużą rozpiętość w wynikach IQ
    * stwierdzenie pewnego stopnia niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego dziecka, np. poprzez korowe potencjały wywołane (EEG), co pozwala na dokładne stwierdzenie zaburzeń koncentracji uwagi u dzieci, a nawet na ich sklasyfikowanie.

Dzięki wszechstronnemu badaniu dziecka, w skład którego wchodzi badanie lekarskie, badanie psychopedagogiczne, badania neurofizjologiczne, ocena mowy oraz terapia zajęciowa, tylko u nielicznych dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi diagnoza nie ujawnia problemu.

Zdecydowana większość będzie sklasyfikowana jako pacjenci z łagodną, średnią lub ciężką postacią zaburzeń koncentracji uwagi. Badania wykażą też, czy nadpobudliwość jest częścią obrazu klinicznego choroby, czy nie. W ten sposób zdiagnozowane dziecko, można poddać właściwej terapii.

Sposoby działania [edytuj]

   1. Terapia behawioralna: celem jest modyfikacja zachowania dziecka poprzez wygaszanie złych nawyków, a wzmacnianie dobrych (zasada nagradzania i karania). Postępy widoczne są po długim czasie.
   2. Nauczanie wyrównawcze: dodatkowe zajęcia podczas których, dziecko nabywa pewnych nawyków pomocnych w uczestniczeniu w zajęciach. Ważne jest tutaj zaangażowanie rodziców.
   3. Terapia mowy i języka: u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo mogą występować zaburzenia mowy (takie jak jąkanie, problemy z artykulacją), dlatego w takich przypadkach niezbędna jest pomoc logopedy.
   4. Terapia zajęciowa: nacisk głównie na prawidłowy rozwój motoryczny dziecka (u dzieci nadpobudliwych, często występuje lateralizacja skrzyżowana, co może powodować duże problemy w funkcjonowaniu).
   5. Kontrola dietetyczna: istnieje przypuszczenie, że spożywanie takich produktów jak: kakao, środki konserwujące, barwniki, salicylany i cukier mogą dodatkowo wzmagać aktywność dziecka – jednak brak na ten temat dokładnych badań naukowych.
   6. Leczenie farmakologiczne: w Polsce jest bardzo rzadko stosowane. Leki takie jak Ritalin, Dexedrine, Cylert, poprawiają przebieg procesów neurochemicznych zachodzących w mózgu.

Ogólne zasady dotyczące postępowania wychowawczego [edytuj]

   1. Cel, do którego ma prowadzić działanie dziecka, nie może być zbyt odległy (niecierpliwość).
   2. Konsekwentne przyzwyczajanie dziecka do kończenia każdego rozpoczętego zadania.
   3. Stała kontrola i przypominanie o zobowiązaniach:
          * zakres określonych obowiązków musi być dostosowany do możliwości i ograniczeń dziecka
          * trzeba zaoszczędzić wystąpienia dodatkowych niepotrzebnych bodźców
          * nie dać się zdominować dziecku
          * należy przygotować dziecko do przezwyciężania trudności (a nie chronić przed nimi)
          * po wystąpieniu konfliktu – należy go przedyskutować z dzieckiem w atmosferze spokoju i rzeczowości, po uspokojeniu dziecka
          * należy unikać agresji słownej i fizycznej, która bardzo mocno pobudza dodatkowo dziecko (może doprowadzić do objawów nerwicowych takich jak: lęki, moczenie nocne, natręctwa, czy też reakcje obronne: arogancka postawa, agresja, kłamstwa, a nawet doprowadzić do niewłaściwego rozwoju osobowości);
   4. Pomoc w nauce
          * czytanie – ze względu na małą zdolność koncentracji, opowiadania powinny być ciekawe
          * czytanki powinny być opowiedziane przez dziecko (w celu skontrolowania zapamiętanego tekstu)
          * odrabianie lekcji powinno się odbywać o regularnych porach (w domu powinien wtedy panować względny spokój)
          * dziecko powinno wykonywać prace zręcznościowe (uczą cierpliwości, a także skrupulatności)
          * zasada trzy R: rutyna, regularność, repetycja.

Nauka powinna odbywać się pod kontrolą rodziców.

Polecana literatura [edytuj]

    * Iwona Górka: Mały nieszczęśliwy człowiek z ADHD, 2005, ISBN 83-923080-0-X
    * Ratey John J., Hallowell Edward M.: W ŚWIECIE ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych, 2004, ISBN 83-7278-111-7
    * Gordon Serfontein: Twoje nadpobudliwe dziecko, The hidden handicap, 1999, ISBN 83-7469-109-3
    * Tomasz Wolańczyk, Artur Kołakowski, Magdalena Skotnicka: Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci, 1999, ISBN 83-87991-07-4
    * Julia Bonk Mój mały down, 2007, ISBN 83-87955-11-5